Road of the Gypsies - L'Épopée Tzigane

3 czerwca 2013
Adam Rugała

Co przeniknęło do folkloru tak wielu nacji, jak nie muzyka cygańska? Rosyjskie romanse, węgierskie skrzypce, hiszpańskie flamenco, rumuńskie śpiewy z akompaniamentem cymbałów. Wszędzie, gdzie wędrowali Cyganie, zostawiali swój muzyczny ślad. Piękny ślad. Ślad warty odkrycia.

Przedstawiam Wam jedną z moich ulubionych płyt, tj. Road of the Gypsies - L'Épopée Tzigane z 1997 r. Od zawodzącego smutku i melancholii do upojenia radością - to wszystko jesteśmy w stanie odkryć w cygańskiej muzyce. Zapraszam do muzycznej podróży.

1. Goran Bregović - Ederlezi

Płytę rozpoczynamy mało oryginalnie, wszak muzyki czerpiącego z bogatej kultury Bałkanów Bregovića i utworu Ederlezi nie trzeba chyba nikomu przedstawiać. Warto oczywiście zwrócić uwagę, że Bregović wcale tej piosenki nie stworzył, a jedynie, wespół z Kusturicą, spopularyzował.

Mało kto jednak wie, o czym cyganie tak przejmująco pięknie w tym utworze śpiewają. Przeanalizujmy fragment refrenu:

Romano dive, amaro dive
Amaro dive, Ederlezi

Co z romani przekłada się następująco:

Cygański dzień, nasz dzień
Nasz dzień, Ederlezi

Ederlezi to romski festiwal wiosny - Romowie zbierają się aby wspólnie celebrować jej nadejście. Ideowo moglibyśmy więc to święto porównać do naszego topienia marzanny, z tą różnicą, że Ederlezi obchodzone jest ok. 40 dni później i ma bardziej naturę dziękczynną, niż błagalną (chęć pozbycia się zimy).

2. Lida Goulesko & Schnuckenack Reinhardt Quintett - Moskovskija Okna

Ekspresyjny, donośny, niski głos Lidy Goulesco przeplatany przejmującymi wstawkami skrzypiec to kolejny przepis na wyśmienity utwór. Lida Goulesco (Лида Гулеско) urodziła się w Sankt Petersburgu w 1917 r. Jej ojciec był rumuńskim skrzypkiem, ulubieńcem cesarskiego dworu. Po rewolucji rodzina Goulesco wyemigrowała najpierw do Turcji a potem do Francji, gdzie z czasem zaczęła publicznie występować. Oto jedna z pieśni, pt. Moskiewskie okna.

Вот опять небес темнеет высь,
Вот и окна в сумраке зажглись.
Здесь живут мои друзья,
И дыханиа затая,
В ночные окна вглядываюсь я.

Я люблю под окнами мечтать,
Я могу, как книги, их читать,
И волнуя, и маня,
И заветный свет храня,
Они, как люди, смотрят на меня.

...
Московских окон негасимый свет.

I moje frywolne tłumaczenie:

Oto znowu niebo ciemnieje nad nami,
A okna w mroku zaświeciły się.
Tu żyją moi przyjaciele
Życia ukrywają,
W nocne okna wpatruję się.

Kocham marzyć pod oknami,
Mogę, jak książki, je czytać,
Ekscytują i kuszą,
Drogocenny świat chronią,
One, jak ludzie, patrzą na mnie.

...
Moskiewskich okien niegasnący świat.

3. Blehorkestar Bakija From Vranje - Pobjednicki Cocek

A teraz czas na grany przez kapele z Vranje (południe Serbii), podrywający do tańca czoczek (srb. čoček). Nie natknąłem się jeszcze na serbskich muzyków ludowych, którzy w swoim dorobku nie mieliby choć jednej aranżacji czoczka...

Skąd wziął się ten taniec/gatunek? Jak większość ciekawych rzeczy na południu Bałkanów - od Turków z Imperium Osmańskiego. Instrumentalnego czoczka wchłonęła potem bałkańska mikstura, wskutek czego jest on obecnie grany, tańczony i interpretowany na miliony sposobów.

4. Rromano Dives - Besena Rovena

Znana, melodyjna piosenka Bešena Rovena w wykonaniu Romano Dives (z romani cygańskie dni).

5. Goran Bregović - Mesecina

Mesečina (blask księżyca) to kolejny epokowy utwór, który wypłynął na świat wraz z filmem Kusturicy Underground Wokal na początku - Ognjan Radivojević.

Nema više sunca,
nema više meseca,
nema tebe, nema mene,
ničeg više nema, joj...
Pokrila nas ratna tama,
pokrila nas tama, joj...
A ja se pitam, moja draga,
šta će biti sa nama?

Czyli z serbskiego:

Nie ma więcej słońca,
nie ma więcej księżyca,
nie ma ciebie, nie ma mnie,
niczego już nie ma, oj...
Pokryła nas wojny ciemność,
pokryła nas ciemność, oj...
A ja się pytam, moja droga,
co to będzie z nami?

6. Esma Redzepova & Ensemble Theodosievsky - Szelem Szelem

Rozpatrując muzykę cygańską trudno byłoby nie wspomnieć o Esmie Redżepowej (Есма Реџепова), macedońskiej piosenkarce i kompozytorce pochodzenia romskiego. Zaręczam, że jej niesamowity głos długo będzie wibrował w naszych głowach.

7. Kocani Orkestar - Romski Cocek

Kolejny sympatyczny čoček, tym razem od romskiej orkiestry dętej z Koczani (Кочани, Macedonia).

8. Bratsch - Nane Tsora

Nane Tsora (Tsokha?) to tradycyjna, cygańska piosenka, która odnalazła swoje miejsce zwłaszcza we Francji. A to za sprawą założonej w 1972 r. w kraju Napoleona grupy Bratsch - czerpiącej m.in. z muzyki cygańskiej, klezmerskiej, jazzowej, rosyjskiej czy ormiańskiej.

Nane tsókha, nane gad,
Me kinél mange yo dad!
Syr vydtjava paloróm,
Me kinél mange yo rom!

Dado, kin mange chenya
O chenya sumnakune.
Na kinesa o chenya,
Na beshava dro chaya!

Zageyom me drey da sado,
Zriskirdyom me tzvéto,
Prekirdyom les ke sheró,
Te kames miro iló.

Co z romani przetłumaczymy następująco:

Ani swetra, ani koszuli,
Niech mój ojciec kupi je dla mnie!
A jeśli wyjdę za mąż,
Niech mój mąż kupi je dla mnie!

Tato, kup mi kolczyki,
Kolczyki ze złota.
Jeśli nie kupisz kolczyków,
Długo nie pozostanę dziewicą!

Byłam w ogrodzie,
Zerwałam kwiat,
Wplotłam go we włosy,
Dla Ciebie, byś chciał mego serca.

9. Matelo Farret - Mademoiselle De Bucarest

Czyli Panienka z Bukaresztu w wykonaniu romskiego gitarzysty jazzowego, Matelo Farreta. Bracia Farret byli ulubionymi sidemanami (muzykami towarzyszącymi) znanego Jeana "Django" Reinhardta.

Czysto instrumentalny utwór, któremu przewodzi gitara. Na początku jakże zaczepno-melancholijny, coraz bardziej zmienia się w kierunku weselszych, szybszych rytmów, by na końcu poderwać wirtuozerią gitary i cymbałów.

10. Kalyi Jag - Csilavtu

Kalyi Jag (rom. czarny ogień) jest grupą cygańskich muzyków z Węgier. Wiele utworów Kalyi Jag jest specyficznych ze względu na ciekawy, głosowy akompaniament.

Magyarország!

11. Jelem - Nevechernyaya

Kolejny miks cygańsko-rosyjski w postaci genialnej, poruszającej piosenki Не вечерняя.

 

12. Romica Puceanu & Orchestra Florea Cioaca - Erau Zarzarii-Nfloriti

Romica Puceanu (czyt. romika puczjanu) była cygańską śpiewaczką z Rumunii - czy może być lepsze połączenie? Urodziła się w 1926 r. w Bukareszcie, jako córka grającego na cymbałach Constantina. Już jako czternastolatka zaczęła śpiewać w zespole rumuńskich muzyków (taraf).

Zapraszam do wysłuchania unikalnego i wrażliwego głosu Romiki, w jednym z jej wokalnych popisów: Erau Zarzarii-Nfloriti (kiedy dojrzewała morela).

13. Vanessa & Sorba With Titi Winterstein Quintett - Swiodeschka

Jest i polski akcent!

Prezentowane nagranie pochodzi z 1987 roku, kiedy to grupa nagrała wspólną płytę z najlepszym zespołem niemieckich Cyganów Titi Winterstein Quinnet. Przeczytaj więcej o 'cygańskim zespole Vanessa i Sorba na ich stronie.

14. Camarón de la Isla - Nana Del Caballo Grande

Cygańska muzyka to nie tylko Bałkany, Rumunia, Węgry czy Rosja. To także Hiszpania, a dokładniej Andaluzja, gdzie w 1950 r. w biednej romskiej rodzinie urodził się jeden z największych śpiewaków w historii flamenco - Camarón de la Isla. José Monge Cruz, bo tak naprawdę się nazywał, jest dzisiaj największą legendą flamenco, a jego wpływ na aktualny obraz tej muzyki jest nieoceniony. Na jego pogrzeb w 1992 r. przyszło ponad sto tysięcy ludzi.

15. Rromano Dives - Gelem, Gelem

Niesamowicie przejmujące i wzruszające wykonanie pieśni uważanej za hymn Romów. Skomponował ją w 1949 r. Žarko Jovanović, cygański Serb, który doświadczył na sobie okrucieństw II wojny światowej, podczas której eksterminacja Cyganów przez III Rzeszę (rom. Porajmos) miała taki sam charakter jak Holocaust. Co ciekawe (za wikipedią): Cyganie, jako pochodzący z Indii bezpośredni potomkowie Ariów, stanowili problem dla ideologów rasizmu, bo mogli być bardziej "aryjscy", niż sami Niemcy!

Gelem, gelem, lungone dromensa
Maladilem bakhtale Romensa
...
Sine man yekh bari familiya,
Murdadas la i kali legiya

Czyli:

Jeździłem, jeździłem w długą drogę,
Spotykałem szczęśliwych Romów
...
Miałem raz wielką rodzinę,
Czarny Legion

16. Loyko - Road Of The Gypsies

Poruszający dialog dwóch par skrzypiec. Raz kłótliwie, raz zgodnie brną do przodu, by na końcu w pełni się zjednoczyć. Akompaniament gitary, co jakiś czas mocniej zaakcentowany, dopełnia ten piękny utwór.

Loyko to rosyjski zespół, założony w 1990 r. Podstawą muzyczną Loyko jest cygańska muzyka z Rosji uzupełniana z czasem wpływami rumuńskimi, węgierskimi, celtyckimi czy muzyki klasycznej.

Obecnie w skład zespołu Loyko wchodzi 3 muzyków: Sergey Erdenko (skrzypce, w 2006 r. wybrany jednym z pięciu najlepszych cygańskich muzyków - Roma Opre), Artur Gorbenko (skrzypce) i Michael Savichev (gitara). Sergey Erdenko jest jednym z bardziej znanych przedstawicieli Serwitka Roma (rus. Сэрвы), czyli grupy Romów na Ukrainie i w Rosji, których potomkowie przywędrowali z Serbii.

---

Czy coś Wam przypadło do gustu?

 

Zainteresował Cię ten wpis? Może warto podzielić się nim z innymi?

Adam Rugała

Tagi: Bregović, Cyganie, cygańska muzyka, folk, folklor, muzyka, romansz