11 marca 2024
Czy Karpaty kończą się na Dunaju? Dla wielu zaskakujące może być to, że... nie.
Kiedy myślimy o tym, jak biegnie łuk Karpat, nasz umysł najczęściej wyobraża sobie przejście od Dunaju do Dunaju. Zaczynamy przy Bratysławie, idziemy przez górzyste krajobrazy Słowacji, Polski, Ukrainy, Rumunii, aż po Żelazne Wrota, czyli przełom Dunaju na granicy serbsko-rumuńskiej.
To gdzie te Karpaty się kończą, a zaczyna Bałkan?
Ale góry magicznie nie kończą się na Dunaju. Wystarczy przeprawić się przez Danubius i lądujemy w Górach Wschodnioserbskich, zwanych także... Karpatami Wschodnioserbskimi (Karpati istočne Srbije). Wędrując wciąż na południe przechodzimy płynnie w pasmo Bałkanu. Bałkan, określany też Bałkanami lub Bałkanidami, ciągnie się właśnie od Karpat po Morze Czarne, zawierając w sobie m.in. Starą Płaninę i Sredną Gorę.
To czy Góry Wschodnioserbskie, należą faktycznie do Karpat było przedmiotem badań geografów od lat. Wielu uznaje je za skrajną, południową część Karpat, co ma swoje uzasadnienie w ich budowie geologicznej.
Na Dunaju?
Pierwsza, najbardziej powszechna i najprostsza koncepcja, przez wielu zachodnich geografów, włączając w to znanego nam Jerzego Kondrackiego, definiuje Góry Wschodnioserbskie jako nienależące do Karpat, a więc tym samym określa południową granicę Karpat na Dunaju.
Dajmy jednak się wypowiedzieć Serbom, bo to na ich terenie granica ta przebiega.
Karpato-Bałkanidy
Góry we wschodniej Serbii zlewają się w całość i nic dziwnego, że Serbowie traktują je wszystkie jako Karpatsko-balkanske planine (Карпатско-балканске планине). Występują tak w publikacjach wielu serbskich autorów.
Jovan Cvijić
W 2003 r. wszystkie karpackie kraje, łącznie z Serbią (!), na Konwencji Karpackiej ratyfikowały przynależność Gór Wschodnioserbskich do Karpat. Nie były to tylko polityczne ustalenia, ponieważ karpackie ziarenko na ziemiach serbskich zostało zasiane już w 1900 r. Wówczas jeden z najznamienitszych serbskich geografów, Jovan Cvijić, którego imieniem nazwany jest Instytut Geografii przy Serbskiej Akademii Nauk w Belgradzie, pisał:
Karpaty i Bałkan (...) bazując na orografii i tektonice reprezentują dwa oddzielne systemy górskie.
Według Cvijicia, granica Karpat Wschodnioserbskich biegnie doliną rzek Timok i Crni Timok, a tereny na południe od tej drugiej są częścią gór Stara Planina, będących częścią Bałkanów.
Grubić
Wnioski Cvijicia zostały poszerzone o dokładne badaniami Grubicia w 1968 r., przy okazji opracowywania podstawowej mapy geologicznej (byłej) Jugosławii w skali 1:100 000. Za pomocą badań terenowych określono czas formowania się gór i zidentyfikowano tzw. linię uskoku Knjaževac - Niš, która finalnie reprezentuje granicę Karpat i Bałkanów we wschodniej Serbii.
Od ponad pół wieku wyniki Grubicia nie tylko nie zostały zakwestionowane, lecz potwierdzone nowoczesnymi badaniami.
Południowa granica Karpat
Południowa granica Karpat biegnie więc od Niszu, południowymi stokami gór Kalafat schodzącymi do doliny Niszawy, następnie odbija na północ przebijając się przez przełęcz pomiędzy Górami Kalafat i Górami Svrljig (Сврљишке планине, Svrljiške planine), by znów skręcić na wschód i dojść do doliny Svrljiškego Timoku.
Granica idzie dalej na północ przecinając Góry Tresibaba (ich zachodnie ramię leży w takim razie w Karpatach, a wschodnie w Bałkanie!), ciągle trzymając się Timoku aż do Knjaževaca.
Karpati istočne Srbije
Karpaty Serbskie (srb. Srpski Karpati), określane też jako:
- Góry Wschodnioserbskie (Karpatske planine)
- Karpaty Wschodnioserbskie (Karpati istočne Srbije)
reprezentują najbardziej południowy segment Karpat Południowych, a tym samym całych Karpat.
Serbscy geografowie Tivadar Gaudenyi i Marko Milošević postulują używanie nazwy Karpati istočne Srbije.
Podsumowując
Karpaty Wschodnioserbskie, skrajnie południowa część Karpat, ograniczona jest:
- od północy: Dunajem (srb. Dunav)
- od wschodu: Białym Timokiem (srb. Beli Timok) i Timokiem po Dunaj (ujście Timoku do Dunaju to najniższy punkt Serbii (28 m n.p.m.) i najdalej na północ wysunięty punkt Bułgarii)
- od południa: jak opisana wyżej linia Knjaževac - Niš
- od zachodu: doliną Południowej (srb. Južna Morava) a potem Wielkiej Morawy (srb. Velika Morava)
Źródła
- The East Serbian Carpathians: Toward Its Definition, Delineation, and Relation to The South Carpathians - 2023-03-14 - Tivadar Gaudenyi + Marko V. Milošević - Geographical Institute “Jovan Cvijić” of the Serbian Academy of Sciences and Arts, Belgrade, Serbia
- Wykaz pasm Планине Србије - Planinarski savez Srbije - pss.rs
- Wykaz szczytów Vrhovi Srbije - Planinarski savez Vojvodine - planinari.org.rs
Zainteresował Cię ten wpis? Może warto podzielić się nim z innymi?
Tagi: Karpaty, Karpaty Serbskie, Korona Karpat Serbskich, Wielka Korona Karpat
Skomentuj...