29 listopada 2023
Adam Rugała
2 lata temu opublikowałem opracowanie projektu Wielkiej Korony Karpat. Zdobycie Wielkiej Korony Karpat oznacza zdobycie Korony Karpat każdego z 8 karpackich krajów: Polski, Czech, Słowacji, Ukrainy, Rumunii, Węgier, Serbii i Austrii. Ponad 300 pasm do odkrycia!
Od tego czasu otrzymałem pokaźną ilość wiadomości i komentarzy szeroko omawiających tą tematykę, za co serdecznie dziękuję. Nierzadko szanowni Czytelnicy prosili mnie o dokładniejsze wytłumaczenie mojego sposobu opracowywania koron.
Jako że zasady opracowywania koron karpackich dla każdego kraju są podobne, poniżej opisuję zbiorczo moje przemyślenia i wnioski.
Regionalizacje i pasma górskie
Samo wyznaczenie najwyższych szczytów w pasmach górskich to już wisienka na torcie, jeśli mamy listę i granice tychże pasm. A to z tymi jest największy kłopot. Potrzebujemy porządnej regionalizacji, aby wiedzieć jakie regiony wchodzą w skład naszego obszaru zainteresowania, w tym przypadku Karpat. Potrzebujemy precyzyjnego przebiegu granic w formie cyfrowej, do dalszej analizy.
W karpackiej koronie każdego kraju chciałem brać najlepszą (najbardziej ugruntowaną) istniejącą regionalizację i na jej podstawie formułować dalsze wnioski. To jednak czasami nie wystarcza, ponieważ nawet po przekopaniu istniejących geograficznych publikacji naukowych, nie znajdziemy tam sensownych map, przygotowanych we współczesny, zcyfryzowany sposób.
Na szczęście dla Słowacji, Czech, Węgier, a i od niedawna dla Polski, ten problem poniekąd się rozwiązał, ponieważ istnieją dokładne mapy GIS odpowiednich instytutów naukowych w danych krajach, dzięki którym znamy granice przebiegu pasm. Dużo gorzej jest z Ukrainą, a zwłaszcza z Rumunią. Austriacy nie bardzo się bawią w Karpaty, ale to im można wybaczyć. Serbia w temacie regionalizacji stoi moim zdaniem lepiej niż Rumunia.
Aby otrzymać finalną listę pasm górskich, bierzemy wszystkie wyodrębnione jednostki na tym samym poziomie podziału w Karpatach.
- dla Polski będą to mezoregiony należące do podprowincji: 513 Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, 514-515 Centralne Karpaty Zachodnie i 522 Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
- dla Słowacji będą to celki (od słow. celok) należące do podprowincji: Zewnętrzne Karpaty Zachodnie, Wewnętrzne Karpaty Zachodnie, Zewnętrzne Karpaty Wschodnie, Wewnętrzne Karpaty Wschodnie
- dla Czech będą to celki (od czeskiego celek) należące do podprowincji Vnějších Západních Karpat i Vněkarpatské sníženiny
- itd.
Czemu nie odrzucamy obszarów, które z nazwy nie są górami? Np. kotliny, międzygórza itp.?
- Bo to tylko nazwy, a nazwy są różne, czasem mają naleciałość historyczną/etnograficzną która przewyższa charakter geograficzny.
- Bo tam też często są góry. Najlepszym przykładem jest Zwoleńska Kotlina na Słowacji. Z nazwy kotlina, otoczona jest wyższymi pasmami górskimi (m.in. Starohorskie Wierchy, Kremnickie Wierchy, Poľana). Ale... na terenie tej kotliny, Słowacy wydzielają pogórza i wysoczyzny! Najwyższy szczyt jest tu wyznaczyć łatwo, co więcej - jest on wyższy od niejednego najwyższego wierzchołka pełnoprawnego pasma górskiego!
Jak znaleźć najwyższy wierzchołek w paśmie?
Mając dokładne granice danego pasma/obszaru w formie zamkniętego śladu GPS/ścieżki, czyli po prostu wielokąta/polygonu, możemy zabrać się za poszukiwania.
W skrócie robię to tak:
- za pomocą Google Earth wyznaczam kandydatów
- każdego kandydata weryfikuję w najdokładniejszych dostępnych mapach topograficznych dla danego kraju
A zatem jak wyznaczyć kandydatów w Google Earth? Będziemy nanosić płaszczyzny na określonych wysokościach bezwzględnych o kształcie tego obszaru. Dzięki temu wszystko co niższe zostanie przykryte przez daną płaszczyznę, a wszystko co wyższe będzie "wystawać".
1. Bierzemy nasz obszar. Dla przykładu posłużymy się Kotliną Sądecką:
2. Ustawiamy we właściwościach danej warstwy wysokość na absolutną i wpisujemy ją (np. 500):
3. Widzimy, że sporo obszaru Kotliny Sądeckiej wystaje ponad 500 m n.p.m. Zwiększamy więc wysokość aż dochodzimy do 650 m, gdzie zostaje tylko kilku kandydatów:
Następnie kopiujemy współrzędne każdego z tych kandydatów i weryfikujemy - co to jest oraz jaką ma wysokość na najlepszej dostępnej pozycji kartograficznej dla danego obszaru.
Dla przykładu - 5 najwyższych szczytów Kotliny Sądeckiej na polskim geoportalu:
Uwaga. Płaszczyznę warto specjalnie obniżyć przynajmniej o kilkanaście metrów od potencjalnego zwycięzcy, by "wypłynęło" więcej najwyższych wierzchołków danego regionu. A następnie każdy z nich zweryfikować z mapą topograficzną utwierdzając się, jakie mają wysokości. Dobrze tak zrobić z 2 powodów:
1. Dane wysokościowe jakie używa Google Earth pochodzą z SRTM, czyli jest to numeryczny model terenu, który interpoluje wysokość dla danego punktu na podstawie założonej siatki. Ponadto SRTM sam w sobie jest obarczony błędem. To dobrze widać w górach ostrych, skalistych i wysokich. Rysy w Google Earth w najwyższym punkcie mają 2470 m:
2. Różnice między kandydatami, które Google Earth może rozstrzygać w jeden sposób, geoportal/dokładna mapa topograficzna rozstrzygnie inaczej. Dobrze to widać na przykładzie Kotliny Sądeckiej, gdzie najwyższych wierzchołków o zbliżonych wysokościach jest aż 5! A do tego wierzchołek wskazany jako najwyższy przez Google Earth nie jest zbieżny z innymi źródłami:
W polskich górach porównuję szczyty m.in. z geoportalem (mapą i modelem terenu), mapami Compass i mapy.cz (które korzystają z openstreetmap).
W Karpatach Słowackich i Czeskich korzystam głównie z geoportali (np. czeskiego ags.cuzk.cz), mapy.cz i mapy.dennikn.sk na podkłacie Shocart. W Rumunii wygrywa rumuński geoportal geoportal.ancpi.ro i mapy Munţii Noştri. Karpaty Ukraińskie to przede wszystkim mapy ASSA / Karpackie Ścieżki pod wodzą Wasyla Hutariaka.
Co to jest szczyt?
Nie jest jednak tak kolorowo. Nie dla każdego obszaru łatwo jest wyznaczyć najwyższy szczyt. Dobrym przykładem jest tutaj polska część Magury Spiskiej. Najwyższa część tego pasma znajduje się na polsko-słowackiej granicy, za Górków Wierchem, na grani Repiska:
Czyli najwyższy punkt w granicach polskiej Magury Spiskiej znajduje się na granicy pasma. Co więcej, nie jest on szczytem tj. nie ma wybitności. Dla kontrastu, najwyższym szczytem o niezerowej wybitności jest leżący nieopodal Dudasowski Wierch, który jest niższy o kilka metrów od wspomnianego punktu przy Górków Wierchu. Czytaj więcej o tym problemie w opracowaniu Korony Karpat Polskich.
I co teraz? Co wciągamy na listę dla Magury Spiskiej? Mamy do wyboru:
- wyższy punkt, który nie jest szczytem
- niższy punkt, który jest szczytem
Tak naprawdę dochodzimy tu do bardzo metafizycznego pytania, co jest szczytem? Ile taki punkt musi mieć wybitności, by był uznany jako szczyt? Więcej od 0 (wystająca skałka na ścieżce)? A może 1 metr? 10 metrów? A jak nie 10 metrów to czemu nie 100 metrów, a może 300? Słowacy na hiking.sk w swoim opracowaniu korony słowackiej przyjęli próg 10% wysokości, tj. uznają jako szczyt taki, którego wybitność jest większa niż 10% jego wysokości.
Gdy zapytamy o najwyższy szczyt w Polsce, usłyszymy Rysy. Jak to przystaje do faktu, że polski wierzchołek Rysów ma wybitność 7 metrów? Czy coś co ma wybitność kilku metrów jest w ogóle szczytem?
Matematycznie rzecz biorąc można stwierdzić, że wszystko co ma niezerową wybitność jest wierzchołkiem/szczytem. Angielska definicja summit na wikipedii mówi tak:
Whether a highest point is classified as a summit, a sub peak or a separate mountain is subjective. The UIAA definition of a peak is that it has a prominence of 30 metres (98 ft) or more; it is a mountain summit if it has a prominence of at least 300 metres (980 ft). Otherwise, it's a subpeak.
Czyli po 1) definicja jest subiektywna, a po 2) zakłada się tzw. a certain cutoff value, dla wybitności powyżej której uznajemy coś za szczyt lub nie.
Podobnych przykładów można mnożyć, np. kwestia Kamenná lúka (1201 m) vs Krzemieniec - rázc. (1207 m) w Bukowskich Wierchach na Słowacji.
Widzimy więc, że nawet tak podstawowa sprawa nie jest rozstrzygnięta.
Dobrze przedstawia to Tom Scott w fimie What counts as a mountain? - czyli Co traktujemy jako szczyt?
Niedoskonałości granic
Gdy granice danego pasma/obszaru przebiegają w naturalny sposób np. dolinami, rzekami - wówczas wszystko jest proste. Sytuacja komplikuje się, gdy granica idzie sztucznie np. po poziomicach lub na przestrzał (a są takie przypadki).
Jeśli dołożymy do tego najwyższy punkt/szczyt pasma leżący właśnie na takiej granicy - mamy receptę na niezłą zagwozdkę. Jesteśmy wszak uzależnieni od dokładności przebiegu takiej granicy. A te mają swoją rozdzielczość.
Dobrym przykładem jest Bruzda Podtatrzańska. Jej najwyższy punkt jest na styku tego mezoregionu z Tatrami Reglowymi:
Mamy więc do czynienia z punktem na granicy pasma o wysokości 1182 m oraz niezbyt wybitnym szczytem Międzydrogi (1170 m).
A więc to od dokładności przebiegu granicy należy dokładność wyznaczenia najwyższego punktu.
Choć umówmy się, jest to dość sztuczne.
Podsumowanie
W swoich opracowaniach do karpackich koron chciałem uniknąć definiowania kolejnych założeń, które zawsze będą później polem do kwestionowania. Nie chciałem decydować za innych, podejmować arbitralnych decyzji czy stawać w opozycji do obecnych opracowań. Przeanalizowałem jedynie i nakreśliłem obecną sytuację.
W przypadku nieścisłości i niejednoznaczności w danym paśmie górskim przedstawiam więcej alternatyw i pozostawiam wolność do samodzielnego decydowania. Aby każdy zainteresowany mógł sobie sam w sercu rozsądzić, co wybiera.
A w przypadku Magury Spiskiej wejdźmy zarówno na Górków Wierch jak i Dudasowski, albo na jeden z nich wedle swojego uznania. W końcu zdobywamy korony dla siebie, prawda?
Zainteresował Cię ten wpis? Może warto podzielić się nim z innymi?
Tagi: Karpaty, Korona Karpat Austriackich, Korona Karpat Czeskich, Korona Karpat Polskich, Korona Karpat Rumuńskich, Korona Karpat Serbskich, Korona Karpat Słowackich, Korona Karpat Węgierskich, Wielka Korona Karpat
Skomentuj...