Korona Karpat Słowackich - wyznaczenie i opracowanie

8 października 2021
Adam Rugała

Ostrzegam. To nie jest artykuł, który się będzie dobrze czytać. Jest on kierowany do fanatyków chcących poznać jak powstało opracowanie Korony Karpat Słowackich.

→ zobacz pełną listę i mapę: Korona Karpat Słowackich | Korona Gór Słowacji

Wyznaczenie pasm

Najczęściej przewijającą się listą używaną w kontekście Korony Gór Słowacji jest Zoznam pohorí na Slovensku z wikipedii ^[1] - czyli: zestawienie pasm górskich na Słowacji. Obejmuje ono 56 jednostek. Już po krótkiej analizie widać wiele niekonsekwencji w tak przygotowanej liście, m.in.:

• brak niektórych pasm górskich, które występują na innych spisach, np.: Revúcka vrchovina
• podział na różnych poziomach szczegółowości np. podział Spišsko-gemerskego krasu na Muránską planinę i Slovenský ráj a jednocześnie brak podziału Tatr na Wysokie, Zachodnie, Bialskie
• obecność tylko jednej wysoczyzny (słow. pahorkatina) - czemu akurat ta?
• itd.

Kysucká vrchovina

Plan i źródła

Do zagadnienia trzeba więc podejść bardziej kompleksowo i konsekwentnie. Postanowiłem działać według poniższego schematu:

1. wziąć cały podział fizycznogeograficzny/geomorfologiczny Słowacji wg geografów słowackich
2. wybrać wszystkie obszary na tym samym poziomie podziału (pol. mezoregion, słow. celok)
3. odrzucić obszary, które nie należą do Karpat
4. wyznaczyć najwyższe szczyty otrzymanych obszarów

Tu z pomocą przychodzą następujące źródła:

• Geomorfologické členenie Slovenska - podział geomorfologiczny Słowacji w formie tabeli [2], [3]
• Geomorfologické členenie Slovenska - mapa w ArcGIS, stworzona przez Jakuba Bernadica w celach naukowych, na podstawie podziału E. Mazúra i M. Lukniša M. z 1986 r. [4a]
• Geomorfologické členenie Slovenska - mapy [4b]
• Geomorfologické jednotky Slovenska - opracowanie E. Mazúra i M. Lukniša M. z 1986 r. [5]
• Najvyššie kopce Slovenska - spis najwyższych gór Słowacji w serwisie hiking.sk [6] [7] [8] [9] [10]
• Nejvyšší hory Slovenska - czeske opracowanie najwyższych gór Słowacji w serwisie treking.cz [11]

Po skonsolidowaniu powyższych spisów mamy 87 pozycji.

Eliminacja

Teraz musimy odrzucić wszystkie obszary nienależące do Karpat.

Przykładowo przeanalizujmy pahorkatiny, czyli ze słowackiego - wysoczyzny. Na wszystkich spisach z koronami obecna jest tylko Myjavská pahorkatina. Aby być konsekwentnym, należy sprawdzić, czy jest to zasadne.

Oprócz Wysoczyzny Myjawskiej, mamy na Słowacji 4 inne wysoczyzny: Bodvianska pahorkatina, Východoslovenská pahorkatina, Chvojnická pahorkatina i Podunajská pahorkatina.

Po analizie przynależności tych wysoczyzn do regionów nadrzędnych, okazuje się, że:

• Myjavská pahorkatina należy do Vonkajšich Západnych Karpat, a więc powinna być wliczona do spisu
• Bodvianska pahorkatina należy do Vnútornych Západnych Karpat, a więc również powinniśmy ją dołączyć
• Chvojnická pahorkatina należy do Viedenskiej kotliny, nie zaliczamy jej do spisu
• Podunajská pahorkatina należy do Podunajskiej nížiny, a więc także nie będziemy jej dodawać
• Východoslovenská pahorkatina należy do Veľkiej dunajskiej kotliny, a więc również nie zamieszczamy jej w spisie

Sumarycznie 3 pahorkatiny należą do słowackich Karpat, a nie jedna.

Mezoregiony

Lista musi się składać z pasm/obszarów na tym samym poziomie podziału. Nie możemy przykładowo do Korony Gór Polski zaliczyć Beskidu Śląskiego, Beskidu Makowskiego i... Pasma Babiogórskiego, musi to być Beskid Żywiecki. Operujemy na mezoregionach.

W ten sam sposób wątpliwe jest rozbijanie Tatr (słow. celok) na podregiony (słow. podcelok), czyli Tatry Zachodnie, Bialskie itp. Podobnie z Spišsko-gemerským krasem - nie możemy go rozbijać na podregiony, czyli: Muránska planina i Slovenský ráj.

Prawdopodobnie większość spisów ma wspomniane pasma na osobnych pozycjach z uwagi na istnienie tam odrębnych parków narodowych. Do finalnej listy trafia jednak tylko Spišsko-gemerský kras.

Typy obszarów

Czemu nie odrzucamy mezoregionów, które z nazwy nie są górami? Np. kotliny, podola, międzygórza itp.? Bo tam też często są góry. Najlepszym przykładem jest Zwoleńska Kotlina. Z nazwy kotlina, otoczona wyższymi pasmami górskimi (m.in. Starohorskie Wierchy, Kremnickie Wierchy, Poľana). Ale... na terenie tej kotliny, Słowacy wydzielają pogórza i wysoczyzny! Najwyższy szczyt jest tu wyznaczyć łatwo, co więcej - jest on wyższy od niejednego najwyższego wierzchołka pełnoprawnego pasma górskiego.

Wyznaczenie szczytów

Mając już listę pasm, trzeba wyznaczyć ich najwyższe szczyty. W większości przypadków nie ma z tym problemów, ale jest wiele niejednoznaczności. Oto one.

Beskydské predhorie

Na Przedgórzu Beskidzkim faktycznie najwyższy jest Paprtný vrch (622 m). Istnieją maleńkie niedoskonałość granic dochodzące do ~700 m na styku z Wyhorlatem, lecz powierzchniowo małe, nie utrudnia to więc wyznaczenia najwyższego szczytu mezoregionu, ponieważ nie bardzo jesteśmy w stanie znaleźć tam punkt o niezerowej wybitności.

Bodvianska pahorkatina

Niektóre źródła podają szczyt Mušinka (531 m), jako najwyższy. Leży on już jednak w paśmie Slovenský kras. Tutaj prawidłowym szczytem jest Líščia diera (401 m).

Bukovské vrchy

Dość kontrowersyjnie to może brzmieć, ale Krzemieniec należy wykluczyć. Trójstyk granic jest pod szczytem, sam Krzemieniec już do Słowaków nie należy. A więc najwyższy punkt znajduje się na stokach Krzemieńca, czyli ma zerową wybitność.

Słowacy z hiking.sk zgadzają się z tą opinią:

Slovensko–poľsko–ukrajinský trojhraničný bod (1207,7 m) v skutočnosti nie je kopcom. Hrebeň ďalej stúpa po poľsko–ukrajinskej hranici až na kótu 1221 m (bez výhľadu), tá je však 150 metrov mimo Slovenska.

Powszechnie jednak szerzy się błędną informację jakoby to Krzemieniec (szczyt) o wysokości 1221 m był najwyższym szczytem Bukowskich Wierchów.

Z uwagi na powyższe, najwyższa zostaje nieopodal leżąca Kamenná lúka (1201 m), ewentualnie Krzemieniec - rázc. (1207 m), jako najwyższy punkt.

Burda

Najwyższy jest Plešivec (396 m), choć często za najwyższy uważany jest też Burdov (395 m).

Więcej na hiking.sk.

Horehronské podolie

Najwyższym szczytem na Horehrońskim Podolu są mało wybitne Brezinky (975 m - mapa), tuż przy Tatrach Niżnych.

Następna w kolejce byłaby Hôrka (951 m - mapa). Raczej nie jest to powszechnie uznawana za najwyższy Skalka (946 m), choć Słowacy piszą o niej tak:

Horehronské podolie: Skalka (Breznianska skalka, 946 m). Na kopec nevedie turistická značka. (...) Samotný vrchol je na skale JZ od štíhleho vysielača mobilných operátorov. Ďalšie kopce s podobnou či väčšou výškou ležia už v susedných pohoriach.

Hornádska kotlina

Kolejna kotlina oznacza kolejny problem... Raczej najwyższy nie jest podawany przez hiking.sk Medvedí vrch (668 m), choć Słowacy piszą o nim tak:

Hornádska kotlina: Medvedí vrch (668 m). (...) Na vrchole je triangulačná tyč. Kačelák ležiaci 2 km JZ je v skutočnosti nižší a je zarastený vysokou trávou a mladými stromčekmi. Diery (706 m), ležiace na okraji oblasti západne od Poľanoviec, majú prominenciu iba 30 m a sú skôr úplazom Levočských vrchov.

Mamy sporo wyższych niewybitnych wierzchołków przy Górach Lewockich:

Oraz przy Tatrach Niżnych:

Wygląda na to, że najwyższy jest ten przy Spiszskem Bystrem - 823 m (mapa).

Hornonitrianska kotlina

W Kotlinie Górnonitrzańskiej najwyższa raczej nie jest podawana przez hiking.sk Čausianska hora (478 m). Słowacy tłumaczą to tak:

Hornonitrianska kotlina: Čausianska hora (478 m). (...) Remata (567 m) S od Handlovej s prominenciou asi 40 m má severovýchodné svahy v pohorí Žiar. Poznámka: na základe e-mapy geomorfologického členenia Slovenska je Malý Grič (876 m) na pomedzí Vtáčnika a Hornonitrianskej kotliny vyšší ako Čausianska hora, no geologicky Malý Grič prislúcha k pohoriu Vtáčnik, preto sme zvolili Čausiansku horu.

Na południu, nieopodal styku z Ptacznikiem i Górami Krzemnickimi mamy spory obszar z mnóstwem niewybitnych górek przewyższających nawet 660 m.

Najwyższy wobec tego wydaje się być szczyt bez nazwy o wysokości 719 m (mapa).

Juhoslovenská kotlina

Kotlina Południowosłowacka jest kłopotliwa. Wcale najwyższa nie jest Malkiná (379 m). Jest sporo górek przewyższających 400 m przy styku z Pogórzem Rewuckim.

Wyznaczenie najwyższego szczytu jest więc niestety problematyczne, ale trzymając się granic Mazura i Luknisa, najwyższa wydaje się być górka o wysokości 450 m (mapa).

Košická kotlina

Dla Kotliny Koszyckiej ciężko jest wyznaczyć najwyższy punkt, ponieważ znajdziemy sporo gór o niezerowej (ale wciąż małej) wybitności, przewyższające proponowane przez hiking.sk Záhumnie (439 m):

Košická kotlina: Záhumnie (Bukovina, 439 m). Pri nadmorskej výške 439 m a prominencii asi 34 m ide o “skorokopec”. Vrchol je neuveriteľne ploský, avšak je na ňom triangulačná tyč. Kóta 367 m, ležiaca V od obce Vyšný Čaj, má väčšiu prominenciu, je však o dosť nižšia a menej atraktívna. Naopak “skorokopec” Ostrá (549 m), ležiaci JV od Ruskej novej Vsi, patrí skôr do Slanských vrchov.

Wg hiking.sk szczyt Ostra (549 m - mapa) przynależy do Gór Slańskich, lecz nie jest to prawda wg regionalizacji Mazúra i Lukniša.

Najwyższą górą na terenie Kotliny Koszyckiej wydaje się być Suchý dol (591 m, mapa).

Krupinská planina

Za najwyższy szczyt Pogórza Krupińskiego uważany jest Kopaný závoz (775 m):

Krupinská planina: Kopaný závoz (775 m). (...) Keďže kopec leží asi 1 km vo vnútri vojenského priestoru Lešť, je dobré vybrať sa naň v deň pracovného voľna, v dobe keď neprebieha v priestore cvičenie (viď poznámka k Levočským vrchom).

Warto jednak zaznaczyć, że na styku z pasmem Javorie znajdują się punkty przewyższające 800 m, a przede wszystkim niewybitna górka Červená o wysokości 818 m (mapa) przewyższająca Kopaný závoz. To ona więc będzie najwyższym szczytem Pogórza Krupińskiego. Niestety znajduje się na terenie wojskowym.

Kysucká vrchovina

Źródła słowackie raczej błędnie podają Pupov (1096 m):

Kysucká vrchovina: Pupov (1096 m). Pupov je výrazný kopec severovýchodne od Terchovej. Na nižší, západný vrchol, z ktorého je čiastočný výhľad, vedie žltá turistická značka. Ďalej treba pokračovať na východ lesnou cestou po hrebeni. Vrchol Pupova je vyznačený, leží však vo vysokej smrečine.

Gdzie tak naprawdę najwyższa jest Javorinka (1210 m - mapa).

Ondavská vrchovina

Tu można spotkać się z trzema kandydatami: Smilniansky vrch (750 m), Javorina (881 m) i Stebnická Magura (900 m). Słowacy jednak konsekwentnie zaliczają Javorinę i Stebnicką Magurę do masywu Busov. Tak więc najwyższym punktem na Wyżynie Ondawskiej jest Smilniansky vrch (750 m) - mapa.

Oravská kotlina

Wyznaczenie najwyższego szczytu w Kotlinie Orawskiej jest praktycznie niemożliwe bez dodatkowych założeń - istnieje dużo niewybitnych gór, zwłaszcza na stokach przy styku z Magurą Orawską czy Wyżyną Podbeskidzką.

Pierwszy z brzegu przykład to Lipovy vrch (743 m - mapa), który przewyższa o ~50 metrów podawane przez wiele źródeł Staré lazy (696 m):

Oravská kotlina: Staré lazy (696 m). Kopec má pri nadmorskej vyske 696 m prominenciu čosi cez 50 m, ide teda o "skorokopec" ležiaci na okraji oblasti. Viac centrálne leží Závrch (666 m) južne od Bobrova je nižší a má menšiu prominenciu (42 m), ide teda o “skorokopec”. Neďaleký Bobrovský grúň ležiaci východne od Zubrohlavy je vyšší, avšak jeho prominencia je iba okolo 10 m.

Najwyższym, choć bardzo niewybitnym wzniesieniem w granicach Kotliny Orawskiej wydaje się być pagórek bez nazwy o wysokości 851 m, nieopodal góry Vyr (831 m), przy Suchej Horze (mapa). Nazwijmy go roboczo Suchá hora od przyległej wioski.

Oravská vrchovina

Szczytem najczęściej wymienianym jako najwyższy na Wyżynie Orawskiej według słowackiego podziału jest  Javorový vrch (1076 m). Jest to jednak błąd, bo znajduje się on już w Magurze Orawskiej. Hiking.sk rozwiewa tą kwestię następująco:

Oravská vrchovina: Uhlisko (860 m). Cez kopec vedie červeno značený turistický chodník. Vyššia Kýčera (953 m) severozápadne od Zemianskej Dediny má prominenciu iba 20 m (“pätinakopec”) a Petrovka (942 m) západne od Zemianskej dediny má prominenciu asi 30 m. Vyšší Javorový vrch je už v Oravskej Magure.^[12]

Z tego jednak wynika, że jako najwyższy szczyt Słowacy uznali Uhlisko (860 m), ponieważ najwyższe: Vyššia Kýčera (953 m) i Petrovka (942 m) mają zbyt małą wybitność. Autorzy przywołują swoje założenie w postaci:

My za kopec prehlásime kótu, ktorá má prominenciu aspoň 10 % svojej nadmorskej výšky.^[13]

Czyli jako górę uznawane są tylko te, których wybitność jest większa niż 10% wysokości takiej góry. Nie jest to dla mnie wytłumaczalne, dlatego na finalnej liście ląduje Vyššia Kýčera (953 m) - mapa.

Warto zaznaczyć, że najwyżej położony punkt (~1025 m - mapa) w granicach Pogórza Orawskiego znajduje się na linii styku tego mezoregionu z Magurą Orawską, na zachodnich stokach Minčola:

Pliešovská kotlina

Słowacy uznają Hradok:

Pliešovská kotlina: Hrádok (540 m). Pri nadmorskej výške 540 m a prominencii asi 35 m ide o “polokopec”. Na vrchol s triangulačnou tyčou nevedie turistická značka.

Jak się okazuje, Hradok (539 m) nie jest najwyższy w Kotlinie Pleszowskiej, lecz wzgórek bez nazwy, o 3 metry wyższy (mapa).Przewyższające oba są stoki przy paśmie Jaworze, jednak nie ma tam punktów o niezerowej wybitności.

Podbeskydská brázda

Wg hiking.sk najwyższa jest Poprovka (934 m), na polsko-słowackiej granicy:

Podbeskydská brazda: Poprovka (934 m). Poprovka leží severne od Rabčíc na slovensko-poľskej hranici. Pri nadmorskej výške 934 m má prominenciu asi 80 m, ide teda o “skorokopec”. (...) Vyšší Sihelniansky hrádok severne od Sihelného je skôr v Oravských Beskydoch.

Stosując się jednak do regionalizacji Mazura i Luknisa, najwyższy jest mimo wszystko Sihelniansky hrádok (993 m).

Podbeskydská vrchovina

Najwyższym szczytem jest faktycznie Vráta (1051 m) ale należy zwrócić na 2 punkty na styku tego regionu z Magurą Orawską, gdzie wysokość 1050 m Vraty jest przekroczona:

Nie są to jednak szczyty, można zakwalifikować jako niedoskonałość granic.

Podtatranská brázda

Bruzda Podtatrzańska jest typowo kotliną - jej najwyższe obszary znajdziemy na granicach, na styku z sąsiednimi, wyższymi pasmami.

Jednak tutaj najwyższy szczyt jest wyraźny, znajduje się już na wschód od Tatr. Jest nim Strednica (1127 m, mapa). Słowacy jej nie uznają z uwagi na małą wybitność:

Podtatranská brázda: Kýčera (888 m). Kopec má pri nadmorskej výške 888 m prominenciu čosi cez 50 m, ide teda o "skorokopec". Na druhej časti celku ležia vyššie vrcholy Strednica (1129 m, prominencia asi 23 m), ktorá je východne od Ždiaru a Chovancov vrch (1038), ktorý leží severne od Tatranskej Javoriny, majú však veľmi malú prominenciu, ťažko ich považovať za samostatné kopce.

Podtatranská kotlina

Hiking.sk podaje jako najwyższy Hrubý grúň (973 m). Kotlina Podtatrzańska jest jednak typową kotliną, a więc wyznaczenie najwyższego jej punktu/szczytu mija się z celem, ponieważ znajdowałby się on na granicy z otaczającymi ją wyższymi regionami, w tym przypadku z Tatrami. Obszar przewyższający Hrubego Grunia przy styku z Tatrami jest jednak tak rozległy, że faktycznie niemożliwym staje się wyznaczenie takiego punktu/szczytu bez dodatkowych założeń.

Pierwszy z brzegu przykład to Hrádok (1141 m - mapa), ale granica z Tatrami przebiega nawet na wysokości 1400 m.

Niektóre źródła podają też Rakytovec (1325 m - mapa) i po analizie wysokościowej faktycznie wydaje się to być najwyższy szczyt Podtatrzańskiej Kotliny, choć jego niezerowa wybitność wygląda wątpliwie.

Považské podolie

Hiking.sk podaje Prielohy (540 m). Ale wyższa jest już Prašnica (551 m - mapa). Natomiast najwyższym wydaje się być położony tuż przy granicy z Górami Sulowskimi Dielec (572 m - mapa), którego jednak Słowacy nie uznają z uwagi na zbyt małą wybitność:

Považské podolie: Prielohy (540 m). Na kopec nevedie značený turistický chodník. (...) Dielec (573), ležiaci V od Horného Moštenca, má prominenciu asi 10 m a je skôr výbežkom Súľovských vrchov.

Revúcka vrchovina

Spotkałem się z wymienianiem góry Turecká (954 m) jako najwyższej na Pogórzu Rewuckim. Słowackie źródła są jednomyślne, że powinien to być Veľký Radzim (991 m) - mapa. I to on ląduje na ostatecznym wykazie.

Rožňavská kotlina

W Kotlinie Rożniawskiej najwyższym szczytem jest faktycznie Sedlo (430 m).

Slovenský kras

Źródła podają następujące wierzchołki jako najwyższe: Matesova skala (925 m), Dvorník (932 m) oraz Jelení vrch (947 m).

Jeleni Wierch można natychmiast odrzucić, ponieważ przynależy do Gór Wołowskich, a dokładnie jest bocznym grzbietem Osadnika.

Hiking.sk tłumaczy te wątpliwości następująco:

Slovenský kras: Dvorník (932 m). Na “skorokopec” s prominenciou asi 70 m, ktorý leží kilometer južne od Matesovej skaly (uvádzaný najvyšší bod), nevedie chodník značený turistickou značkou. Jeho vrchol sa nachádza v redšom lese (bez výhľadu) a nie je na ňom triangulačný kameň. (...) Často uvádzaný Jelení vrch (947 m) je najvyšším bodom Národného parku Slovenský kras, ale geomorfologicky prislúcha Volovským vrchom.^[14]

Czyli teoretycznie Dwornik. Wzmianka o tym fakcie znajduje się jedynie w powyższej notatce, co budzi podejrzenia. Wizualizacja w Google Earth z płaszczyzną na absolutnej wysokości 925 m n.p.m. również pokazuje, że Dvornik jest wyższy.

Czeska mapa podaje natomiast, że Dvornik jest o metr niższy niż Matesova skala, w przeciwieństwie do słowackiej mapy. Jest to też jedyne źródło, które wskazuje w ogóle ten szczyt wraz z wysokością.

Powyższe rozważania i tak stają się bezsensowne, bo najwyższym szczytem w obrębie Słowackiego Krasu jest szczyt bez nazwy na północ od Matesovej Skały o wysokości 955 m - mapa.

Jednocześnie zachęcam do zdobycia Dvornika i Matesovej skały, ponieważ znajduje się nieopodal.

Tribeč

Jak się okazuje, w mezoregionie Trybecz, wyższy od powszechnie uznanego Wielkiego Trybecza (Veľký Tribeč - 830 m) jest Stráž (857 m - mapa).

Turčianska kotlina

Najwyższym okazują się być Kozie chrbty (875 m - mapa), tuż przy granicy z Górami Krzemnickimi. Mają niezerową wybitność na terenie Turczańskiej Kotliny, więc trzeba zaliczyć.

Hiking.sk podaje Hôrky (634 m).

Zvolenská kotlina

Co ciekawe na terenie Kotliny Zwoleńskiej Słowacy wydzielają pogórza i wysoczyzny. Nie ma więc tu problemu z wyznaczeniem najwyższego szczytu, którym jest Čierny diel (851 m).

Jest też maleńki fragment na wschodzie, przy styku z pasmem Poľana, gdzie przy granicy Kotlina Zwoleńska osiąga ~900 m, ale można to potraktować jako niedoskonałość granicy, bo nie ma punktów o niezerowej wybitności.

Žiarska kotlina

W Kotlinie Żarskiej możemy wyznaczyć najwyższy szczyt - jest nim Dérerov Mlyn (539 m - mapa), raczej nie podawany przez hiking.sk Vlčí hrb (464 m).

Žilinská kotlina

Na szczęście w Kotlinie Żylińskiej najwyższy szczyt jest wyraźny, bo przewyższa punkty na granicy styku z innymi pasmami. Jest nim Petrová (637 m - mapa). Na pewno nie jest nim podawany przez hiking.sk Diel (550 m):

Žilinská kotlina: Diel (550 m). Diel leží západne od Belej. Pri nadmorskej výške 550 m má prominenciu asi 45 m. Je to teda “skorokopec”. Východne od Belej leží trochu vyšší Zavrch (564 m), ktorého prominencia je však iba okolo 20 m.

Wysokości

Wszystkie wysokości szczytów zostały zaczerpnięte z mapy.hiking.sk.

Podsumowanie

Finalnie mamy listę 77 górskich regionów i ich najwyższych szczytów w Koronie Karpat Słowackich. Zapraszam do jej zdobywania!

---

Za współpracę przy opracowywaniu Karpackich Koron dziękuję Zimnemu.

 

Zainteresował Cię ten wpis? Może warto podzielić się nim z innymi?

Adam Rugała

Tagi: góry, Karpaty, Karpaty Słowackie, Korona Gór Słowacji, Korona Karpat Słowackich, Słowacja